Piri Rəis kimdir?

Piri Rəis (Osmanlı Türkcesi: 1465/70, / Gelibolu - 1554, Qahirə), Osmanlı Türk dənizçisi və kartoqrafı. Əsl adı Muhyiddin Pîrî Bəydir. Etiketi Ahmet ibn-i el-Hac Mehmet El Karamani. Amerikanı göstərən dünya xəritələri və Kitab-ı Bahriye adlı dəniz kitabı ilə tanınır.

həyatı

Uşaqlıq və gənclik illəri
Karaman ailəsinin uşağı olan Əhməd Muhyiddin Pirinin ailəsi, II. Mehmedin dövründə sultanın əmri ilə Karamandan İstanbula köçən ailələrdən biridir. Ailənin bir müddət İstanbulda yaşaması və sonra Çanaqqalaya köç etməsi. Piri Rəisin atası Karamanlı Hacı Mehmet və əmisi məşhur dənizçi Kamal Rəisdir.

Göndərməyə addım atın
Piri əmisi Kamal Rəislə birlikdə yelkən almağa başladı; 1487-1493 illəri arasında birlikdə Aralıq dənizində piratçılıq; Siciliya, Korsika, Sardiniya və Fransa sahillərində keçirilən reydlərdə iştirak etdilər. 1486-cı ildə Andalusiyadakı müsəlmanların hakimiyyəti altındakı son şəhər olan Gırnata'yda qətlə yetirilən müsəlmanlar, xaricə getmək üçün donanması olmayan Osmanlı Dövlətindən kömək istədikdə Kamal Rəisi Osmanlı bayrağı altında İspaniyaya göndərdi. Bu kampaniyada iştirak edən Piri Rəis əmisi ilə birlikdə İspaniyadan Şimali Afrikaya müsəlmanları apardı.

Osmanlı Donanmasına qoşulmaq
Venesiyaya ekspedisiyaya hazırlaşmağa başlayan II. Bəyazid, 1494-cü ildə Aralıq dənizində piratçılığı edən dənizçilərə Osmanlı donanmasına qoşulmaq üçün çağırışından sonra əmisi ilə birlikdə İstanbulda sultanın yanında oldu və birlikdə donanmanın rəsmi xidmətinə girdi. Daha sonra Osmanlı Donanmasının Venesiya Dəniz Qüvvələrinə qarşı təmin etməyə çalışdığı hərbi nəzarət mübarizəsində bir gəmi komandiri olaraq Osmanlı donanmasında iştirak etdi və beləliklə müharibənin ilk kapitanı oldu. Uğurlu müharibələr nəticəsində venesiyalılar barışmaq istədilər və iki dövlət arasında sülh müqaviləsi bağlandı. Piri Rəis 1495-1510 illəri arasında İnebahtı Sanjak, Moton, Koron, Navarin, Lesbos və Rodos kimi dəniz səyahətlərində məsuliyyət götürdü. Aralıq dənizində gəzintilər zamanı gördüyü yerləri və yaşadığı hadisələri sonradan dünya dəniz sənətinin ilk kitab kitabı olan Kitab-ı Bəhriye olaraq təqdim edəcəyi kitabının layihəsi olaraq qeyd etdi.

Piri Rəis 1511-ci ildə dəniz qəzasında əmisi öldükdən sonra Geliboluya yerləşdi. Barbaros Brothers rəhbərliyi altında donanmada Halaoğlu Muhiddin Reis ilə Aralıq dənizində bəzi səyahətlərə çıxsa da, daha çox Gelibolu'da qaldı və xəritələri və kitabları üzərində çalışdı. Bu xəritələrdən və öz müşahidələrindən istifadə edərək 1513-cü il tarixli ilk dünya xəritəsini çəkdi. Atlantik Okeanını, İber Yarımadasını, Afrikanın qərbini və yeni dünyanın Amerikanın şərq sahillərini əhatə edən üçdə biri bu xəritənin indiki hissəsidir. Bu xəritəni dünya miqyasında əhəmiyyətli edən şey, Christopher Columbus'un Amerika xəritəsindəki, günümüzə çatmamış məlumatları ehtiva etdiyi şayiəsidir.

Barbarossa Qardaşları, 1515-ci ildə dünyanın ən böyük dəniz güclərindən birini qurdu və Şimali Afrikada fəth etdi. Oruç Rəis kapitanlarından biri Piri Rəis hədiyyə təqdim etmək üçün köməyini gözləyən Yavuz Sultan Səlimə göndərildikdə, Yavuzun yardım olaraq verdiyi iki döyüş gəmisi ilə geri döndü. 1516-1517-ci illərdə Piri Rəis İstanbula gəldikdə, yenidən Osmanlı donanmasının xidmətinə girdi; Derya bəy (Dəniz Polkovniki) rütbəsini aldı və Misir ekspedisiyasında gəmi komandiri olaraq iştirak etdi. Donanmasının bir hissəsi ilə Qahirəyə keçib Nili çəkmək fürsəti tapdı.

Piri Rəis, İsgəndəriyyəni ələ keçirməsindəki müvəffəqiyyəti ilə sultanın tərifini qazandı və yürüş əsnasında xəritəsini sultana təqdim etdi. Bu xəritənin bir hissəsi bu gün mövcuddur, digər hissəsi yoxdur. Bəzi tarixçilərə görə Osmanlı sultanı dünya xəritəsinə baxaraq “Dünya nə qədər kiçikdir ..."Dedi. Sonra xəritəni ikiyə bölüb dedi:şərq tərəfini əlimizdə saxlayacağıq.”Dedi .. Sultan digər yarısını atdı, daha sonra 1929-cu ildə tapılacaq. Hətta bəzi mənbələr tərəfindən bu gün tapılmayan şərq yarısını, Sultan tərəfindən Hind Okeanına və Baharat Yoluna nəzarət etmək üçün mümkün bir ekspedisiya üçün istifadə etmək istədiyi iddia edilir.

Piri Rəis, saxladığı qeydlərdən Bəhriye üçün bir kitab hazırlamaq üçün ekspedisiyadan sonra Çanaqqalaya qayıtdı. Dəniz qeydlərini Dəniz Kitabı (Naviqasiya Bələdçisi) Kitab-ı Bahriye'də toplayıb.

Qanuni Süleyman dövrü böyük fəthlər dövrü idi. Piri Rəis, 1523-cü ildə Rodos kampaniyası zamanı Osmanlı Donanmasına da qoşuldu. 1524-cü ildə Misir gəzintisində rəhbərlik etdiyi böyük vəzir Partalı Damat İbrahim Paşanın təqdirini və dəstəyini qazandıqda, 1525-ci ildə nəzərdən keçirdiyi Kitab-ı Bahriye'yi İbrahim Paşa vasitəsi ilə Kanuniyə təqdim etdi.

Piri Rəisin 1526-cı ilədək həyatı Kitab-ı Bahriye'de izlənilə bilər. Piri Rəis, 1528-ci ildə ilkindən daha əhatəli olan ikinci bir dünya xəritəsi çəkdi.

1533-cü ildə Barbaros Hayreddin Paşa kapitan olduqda, Piri Rəis Derya Sancak Qubernatoru (Kontirmiral) adını aldı. Piri Rəis sonrakı illərdə dövlətin cənub sularında çalışdı. 1546-cı ildə Barbarosun ölümündən sonra Misir kapitanı (Hindistan Dəniz Kapitanı da adlanır) və Ərəbistan, Qırmızı dəniz və Fars körfəzindəki dəniz missiyalarında yaşlı idi. Osmanlı donanmasında son işi Misir kapitanı idi və edamla sona çatdı.

Ölüm 

Piri Reis, Kanûnî dövründə Portuqaliya ilə davamlı müharibə içərisində idi. 0 yaşında Ədən şəhərində ərəb üsyanını yatırmağı bacardığı üçün yeni bir tapşırıq verildi. Ondan Dəniz Qüvvələri ilə Süveyşdən Bəsrəyə getməsi, 15.000 əsgər və digər gəmiləri oraya aparması və Hormuz adasını ələ keçirməsi istəndi. Portuqalları çirkləndirmədən bu adaya mümkün qədər çatması istəndi. Hind okeanına təxminən otuz gəmi ilə üzən Piri Rəis, orada Portuqaliya gəmilərinin iki qatını məğlub etməyi bacardı. Müharibədən qaçan bəzi Portuqaliyalılar Hormuz adasındakı qalaya sığındılar. Qala mühasirəyə alındı, lakin hazırlandığı üçün buradakı Portuqaliya qarnizonu işğal edilə bilmədi. Mühasirə qaldırılır. Bəzi tarixçilər bu mühasirənin qaldırılmasının səbəbinin Piri Rəisin Portuqaliyadan rüşvət alması olduğunu iddia edirlər. Bölgə xalqının Portuqaliyaya yardımından qəzəblənən Piri Rəis, buranı qarət etdi. 

Bu yağma onu edam müddətinə aparan hadisəyə başladı. Bəsrə valisi Ramazanoğlu Kubad Paşadan kömək istədi. Ancaq qubernator onu bu talançılığa görə həbs etmək və əmlakına əl qoymaq istədi. Portuqaliya donanmasının böyük bir qüvvə ilə Fars körfəzini bağlamaq üçün yola çıxdığını eşitdi. Piri Rəisin donanması təmir və təmir işləri görürdü. Portuqaliyalıların mühasirəsinə düşməmək üçün əsgərlərini tərk edən 3 gəmi, qənimət ilə Süveyşdəki donanma qərargahı tərsanəsinə döndü. Bəsrə valisinin şikayəti Misir valisinə çatdı. Piri Rəis həbs olundu. Misir valisi tərəfindən məhkəməyə çatdırılan mövzuda Piri Rəis mühasirəni qaldırmaq və donanmanı tərk etmək günahlarına görə mühakimə olundu. Baxımsız dəniz donanması ilə üzməyin çatışmazlıqlarını dilə gətirsə də, günahkar olmasına mane ola bilmədi. Qanuni Sultan Süleymanın fərmanı ilə 1553-cü ildə Qahirədə edam edildi. Edam edildiyi zaman 80 yaşı keçmiş Piri Rəisin əmlakı dövlət tərəfindən ələ keçirildi.

Populyar mədəniyyətdəki yeri 

Ubisoft tərəfindən istehsal edilmişdir Assassin's Creed: Revelations Pîrî Reis adlı oyunda donanma üçün işləyən və qatil ittifaqının üzvü olan əhəmiyyətli bir xarakter olaraq oyuna əlavə edildi. Piri Rəis də bu oyunda bomba hazırlayan usta kimi dünyaya tanıdıldı.

Əsas əsərlər 

• Kitab-ı Bəhriye
• Piri Rəis xəritəsi
• Hadikat'ül Bahriye
• Bilad-ul Aminat
• Eşkalnamə

Buna da baxın 

• RV K. Piri Rəis
• TCG Pirireis (S-343)
• Piri Reis World Mapper sənədli filmi

Piri Rəis Test Qatarı

Davamlı ölçmə və yüksək sürətli qatar xətti testlərini aparacaq qatarın adı Piri Rəis olaraq təyin olundu. 14-cü əsrdə dünya xəritəsini düzəltdi, Aralıq dənizini bir Türk gölü etdi, dünyanın 7 dənizini coğrafiyaya uyğun rənglədi, Piri Rəis Test Qatarı, 17 dekabr Cümə günü saat 16.45-də Konyadan test sürücülerinə başladı. Bu böyük günə, toy gününə bir töhfə (Mövlanənin vəfatı ildönümü ilə əlaqədar təşkil edilən Vüslət Yubiley) Dövlət Dəmir Yollarına gedən sürətli qatarın xatirəsi olaraq başladı.