Yeditepe Universiteti Sinə Xəstəlikləri Mütəxəssisi Prof. Dr. Banu M. Salepçi izahı bilinməyən yuxusuzluq və ya uzun yuxunun səbəbinin sirkadiyalı ritm pozğunluğu ola biləcəyini bildirib.
Sirkadiyalı ritmin gün ərzində yuxuya getmə, oyanma və oyaq qalmağa təsir edən bir çox fizioloji sistemlə əlaqəli olduğunu izah edən Prof. Dr. Banu M. Salepçi mövzu ilə bağlı bu məlumatları verdi:
“Sirkadiyalı ritm işıq-qaranlıq, bədən istiliyi, melatonin ifrazı, qandakı kortizol səviyyəsi və iştahla sıx bağlıdır. Günün qaralması ilə gün ərzində orqanizmdə yığılan yuxu (S) maddəsinin və melatonin ifrazının artması yuxunu başlatır. Yuxunun birinci yarısından sonra yuxu maddəsinin və melatoninin ifrazı azalmağa başlayır və işığın çıxması ilə gözün tor qişasında işığı hiss edən reseptorlar stimullaşdırılır və səhər saatlarında oyanma baş verir. Sirkadiyalı ritm 24 saat ərzində müəyyən bir ardıcıllıqla davam edir.
Gecənin qaranlığı – səhərin işıqlı saatları, insanın öz bioloji saatı, genetik fərqlər, fiziki fəaliyyətlər, iş saatları, sosial həyat və digər ekoloji faktorlar bu ritmə təsir edir. Genetik fərqlərə görə sirkadiyalı sistemin işığa fərqli reaksiyaları gecikmiş yuxu-oyanma və ya erkən yuxu-oyanma ritmlərinə səbəb ola bilər. Bununla belə, yaşın irəliləməsi də sirkadiyalı ritm pozğunluqlarının artmasına səbəb olan amillərdən biridir. İrəli yaşlarda nizamsız yuxu oyanması, demans və nevroloji pozğunluqların yaranması sirkadiyalı ritmin pozulmasında rol oynayır. Gözdən əlillərin 1/3-də normal sirkadiyalı ritm olduğu halda, qalan 2/3-də 24 saatlıq ritm tez və ya gec dəyişir”.
Şəxsi faktorlarla yanaşı növbəli iş və ya çətin iş şəraiti kimi ətraf mühit faktorlarının sirkadiyalı ritmi poza biləcəyini ifadə edən Prof. Dr. Banu Musaffa Salepçi bu məlumatları çatdırıb:
“İş şəraiti ilə əlaqədar olaraq gecə işləyən insanlarda sirkadiyalı ritm pozulur, gecələr isə yuxu maddəsinin və melatoninin artması səbəbindən yuxululuq, gündüzlər orqanizmin oyaqlıq üçün tətikdə olması yuxusuzluğa səbəb olur. Gecə gec saatlarda işləmək və səhər tezdən durmaq məcburiyyətində qalmaq kimi çətin iş şəraiti də sirkadiyalı ritmin pozulmasına səbəb olur.
Xüsusilə uzun təyyarə səfərlərindən sonra jet lag sindromunda sirkadiyalı ritm pozulur. Amerika və ya Uzaq Şərq kimi ciddi vaxt fərqləri olan bölgələrə səyahət edərkən yuxu-oyanma vaxtının bioloji saatla harmoniyası pozulur. Sirkadiyalı ritmin yenidən qurulması şərqdən qərbə səyahət edərkən 2-3 gün çəkir, lakin qərbdən şərqə səyahət edərkən 7-8 gün daha çox çəkə bilər.
Yuxusuzluq depressiya, bipolyar xəstəlik, narahatlıq pozuqluğu kimi psixiatrik xəstəliklərin əsas əlamətidir və yuxu problemləri də yorğunluq, zəiflik və depressiyaya səbəb olur. Nəticədə yuxusuzluq həm depressiya və yorğunluğun nəticəsi ola bilər, həm də səbəb ola bilər” dedi.
Yuxunu tənzimləmək üçün yuxu gigiyenasının təmin edilməsi lazım olduğunu ifadə edən Prof. Dr. Banu M. Salepçi mövzu ilə bağlı təkliflərini belə sıraladı:
“Yatmazdan əvvəl kompüter, telefon, planşetdən istifadə yuxunu başlatan melatonin ifrazını boğur və yuxunun gecikməsinə (sirkadiyalı ritm dəyişikliyinə) səbəb olur. Buna görə də yatmazdan bir neçə saat əvvəl bu cihazların istifadəsi dayandırılmalıdır.
Şərh yazan ilk kişi olun